عوامل شیمیایی زیان آور محیط كار

با رشد تكنولوژی و برهم زدن تعادل طبیعی محیط زیست انسان، ادامه حیات بشر با مخاطرات بسیاری مواجه شده است. تولید و كاربرد دهها هزار نوع ماده شیمیایی بصورت محصولات واسطه ای و نهایی موجب آلودگی محیط های كاری شده و سلامتی شاغلین در صنایع را تهدید  می كند. این مواد بصورت گاز، مایع و یا جامد ممكن است طبیعی یا مصنوعی و آلی یا معدنی باشند.

    برای طبقه بندی بیماریهای ناشی از عوامل شیمیایی تقسیم بندی زیر را می توان انجام داد:

üبیماریها و مسمومیتهای ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه تنفسی (جذب گردوغبار و گاز)

üبیماریها و مسمومیتهای ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه گوارش مانند جذب ارسنیك، فسفر و سیانورها

üبیماریها و مسمومیتهای ناشی از جذب مواد از طریق پوست مانند جذب تترااتیلن سرب و آنیلین و فنول 

گردوغبار:

       اعمال مكانیكی مانند خردكردن، اره كردن، مته كردن، سائیدن و شكستن، تولید غبار و گرد می نمایند كه ذرات آن ممكن است قابل رؤیت با چشم یا ذرات میكروسكوپی باشد. این گردوغبارها را می توان به دو دسته تقسیم كرد:

•گردوغبارهای كم اثر

•گردوغبارهای سمی

•گردوغبارهای كم اثر : كه بیماریهایی نظیر سل یا سایر عفونتها ایجاد

       می نمایند مانند پودر كربن، سیمان، گچ، گردوغبار آهن

 گردوغبارهای سمی

        كه معمولاً ایجاد بیماریهای ریوی می نمایند و بسته به نوع گردوغبار و طول مدت تماس از ظرفیت تنفسی می كاهند و تا آخر عمر زندگی شخص را متأثر می سازند.

        مهمترین آنها عبارتند از سیلین، آزبست، سیلیكاتها، زغال سنگ، سرب، كادمیوم، كروم و كروماتها آرسنیك، حشره كش ها، گردوغبارهای پنبه، نیشكر، یونجه و غلات.

        آثار آنها شامل اثر بر مجاری تنفسی و ایجاد آلرژی، اثر بر نسوج عمیق ریه، اثر بر دستگاه گوارشی در صورت بلع ، اثر بر سیستم اعصاب، اثر بر مجاری ادرار، ساختمان استخوان بندی، چشمها،

        ایجاد سرطان، اثر كاهنده مقاومت بدن، اثر بر

        سیستم خون ساز و سیستم گردش خون می باشد.

 اصول کلی شناسایی عوامل شیمیایی زیان‌آور

•بررسی مقدماتی کارگاه صنعتی. شامل تعیین نوع مواد اولیه و مواد بنیابینی و نوع نگهداری و چیدمان میزان مخاطرات آنها، تعداد کارگران، مساحت کارگاه، منابع تولید آلودگی اقدامات کنترلی و وسایل حفاظتی، وضعیت بهداشت عمومی رفاهی و تغذیه و وضعیت کاری کارگران

•تهیه دستورالعمل‌ها و استانداردهای نگهداری مواد و اطلاعات مربوط به آنها نظام حمل و نقل، و هشدارها و توصیه‌های ایمنی به هنگام مخاطرات گوناگون و آموزش‌های لازم

3.  کنترل‌های فنی و مهندسی شامل ملاحظه فرایند تولید، طراحی، جانمایی، تجهیز، محصور کردن، جداسازی و سیستم‌های حفاظتی و تهویه. دقت در بسته‌بندی، نظام بازرسی و کنترل، کاهش سطح مواجهه با مخاطرات

4.  استفاده از وسایل حفاظت فردی متناسب با آلاینده‌ها و مخاطرات همراه با رعایت مسائل بهداشتی و تدوین نظام آموزشی و   فرهنگ سازی.

راههای پیشگیری و كنترل ذرات در محیط كار

üكنترل عامل تولیدكننده آلودگی شامل جایگزینی، تغییر روش كار،  روش های مرطوب، تعمیر و نگهداری و نظافت عمومی

üانتقال عامل آلودگی شامل استفاده از تهویه طبیعی یا مصنوعی، ایجاد فاصله و غیره

üكنترل عوامل كار شامل آزمایش های پزشكی، دوزیمتری، ماسكهای حفاظتی، تنظیم ساعت كار و چرخش.

گازها

    گازها ممكن است در محیط كار تولید شوند كه حتی ممكن است نظیر گازكربنیك بی رنگ و بو باشند.

    خطرات آنها ممكن است هم ناشی از خواص سمی آنها و هم قابلیت اشتعال آنها باشد.

    گاهی گازهای تولید شده سمی محسوب نمی شوند ولی به لحاظ رقیق كردن هوا در تنفس دچار اختلال می نمایند مانند ازت و متان

 گازهای سمی

       خواص پاره ای از گازهای سمی در این بخش توضیح داده می شود:

            1- منواكسید كربن CO

       گازی است بی بو، بی رنگ و بدون مزه. از احتراق ناقص كربن تولید    می شود و به علت میل تركیبی زیاد با هموگلوبین خون (دویست بار بیش از اكسیژن) در انتقال اكسیژن به بافتها اختلال ایجاد می كند مقدار كم آن باعث كاهش عكس العمل مركز اعصاب، کند هوشی، سردرد خفیف مقدار بیشتر باعث ضعف و تهوع و بیهوشی و تشنج و ضربان شدید قلب و مرگ می شود.

       استفاده از كپسولهای اكسیژن خالص به دفع این گازها از ریه

       كمك  می كند.

            2- گاز هیدروژن سولفوره  H₂S

       گازی است بی رنگ با بوی گندیدگی تخم مرغ، از تجزیه مواد آلی گوگرددار و  فاضلاب ها تولید می شود و با تأثیر روی سلسله اعصاب و فلج كردن دستگاه تنفسی به مرگ منجر می شود.

         3- گاز آمونیاك NH₃

    گازی بی رنگ که در تولید كودهای شیمیایی استفاده می شود و در  پروسه های سنتر در صنایع شیمیایی مانند چسب سازی مورد استفاده قرار می گیرد. در تماس با پوست ایجاد سوختگی می نماید و مخاطرات بسیار برای سیستم بینایی و قرنیه دارد. استنشاق این گاز سبب برونشیت شیمیایی و تنگی نفس و سرفه های خلط دار و خونی و تورم دهان و گلو و ریزش اشك می شود. دستكش ها و عینك های حفاظتی و استفاده از وسایل تنفسی برای عوامل كار ضروری است.

              4- گاز كلر cl₂

         برای تهیه مواد سفیدكننده، الیاف مصنوعی، ضدعفونی كننده آب آشامیدنی و استخرها بكار می رود احساس خفگی، سرفه، تحریك چشمها، ریزش اشك، تهوع از عوارض آن است. تهویه كافی و استفاده از وسایل تنفسی بهنگام كار با این گاز ضروری است.   

             5- اسموگ یا دود مه

        تركیب ذرات مه با آلوده سازهای هوا یا به عبارت دیگر سرمای زیاد و رطوبت زیاد و هوای آلوده تولید اسموگ می نماید كه

       بسیار خطرناك می تواند باشد.

دستگاههای كنترل مواد آلاینده هوا :

             1- كنترل گازهای آلوده كننده هوا

       برای این كار از جذب در مایعات ( انتخاب حلال متناسب با گاز) ، جذب سطحی جامدات  ( استفاده از كربن فعال، اكسید آلومینیوم، ژل سیلیس و غیره حسب نوع گاز) ، تقطیر (كم كردن درجه حرارت یا گاهی افزایش فشار) ، بعدسوزها (سوزاندن گازهای آلاینده بعد از تولید) استفاده می شود.

            2- جدا كردن ذرات

        برای این كار از روش اتاقك های ته نشینی (عبور گاز با سرعت بسیار كم برای ریزش ذرات) ، گردگیری سیلیكونی ( با استفاده از نیروی گریز از مركز) ، فیلترها (بصورت یك بستر متخلخل عموماً پارچه ای) و غبارگیرهای الكتریكی و غیره و گاهی تركیب این روش ها استفاده می شود.

بیماریهای ناشی از عوامل زیست شناختی محیط كار

        برای برخی مشاغل مرتبط با موجودات زنده، تماس با میكروارگانیسم های عفونی، انگل ها و یا فراورده های مربوط موجب بیماری می شوند.

•بیماریهای ناشی از ویروسها مانند بیماریهای هپاتیت، هاری، نیوكاسل، ایدز عموماً در مشاغل مرتبط با خون و حیوانات

•بیماریهای ناشی از باكتری ها مانند سیاه زخم، بروسلوز، كزاز، سل و . . . عموماً در مشاغل مرتبط با دام و احشام و مراكز درمانی

• بیماریهای ناشی از قارچ ها عموماً در دامداریها، مزارع، سیلوها

•بیماریهای ناشی از انگل ها عموماً در مزارع، كارگران

       ساختمانی، معادن ناشی از دفع غیربهداشتی فاضلاب

                 كنترل و پیشگیری

        برای پیشگیری عمومی استفاده از حشره كش های مناسب، واكسینه كردن احشام، تهویه مناسب، محدودكردن واردات حیوانات و پرندگاه از محیط های آلوده از جمله اقدامات محیطی مناسب می باشد.

        برای پیشگیری اختصاصی، واكسینه كردن كاركنان، داروهای پیشگیری كننده، لباس ها و دستكش های حفاظتی استریل كردن وسایل، آزمایشات مرتبط و تدوین دستورالعمل های بهداشتی از جمله مواردی است كه توصیه می شود